Fotografen goed belicht: Gonnie Helfrich

Een nieuwe editie van de rubriek ‘Fotografen goed belicht’. Dit keer sprak ik afscheidsfotografe Gonnie Helfrich. Zij heeft zich toegelegd op het fotograferen van connecties in de laatste periode van het leven van mensen en bij de uitvaart. Gonnie vertelt over haar werk, waarbij vooral de liefde overheerst en ze geeft tips om zelf foto’s te maken op een uitvaart.

Gonnie fotografeert al tien jaar en werkt nu vijf jaar fulltime als fotograaf. Ze heeft een opleiding levensmiddelentechnologie gedaan aan de universiteit van Wageningen en heeft daarin lesgegeven. Maar al tijdens de studie deed ze voedselfotografie bij haar hoofdvak en daarin is ze zich gaan specialiseren. Langzaam maar zeker ging ze steeds meer fotograferen en kwamen er ook steeds vaker mensen voor haar lens. “In het begin pak je als fotograaf alles aan wat je kunt, als je van fotografie je werk hebt gemaakt. Dat zullen veel mensen herkennen. Maar langzaamaan ben ik gaan trechteren. Ik heb me steeds verder toegelegd op de connectie en dit jaar heb ik er voor gekozen om alleen nog maar foto’s rondom het afscheid te maken. Dat gaat van terminaal zieke mensen tot stilgeboren kindjes, oudere mensen en natuurlijk ook uitvaarten. Dus eigenlijk fotografeer ik mensen die op welke manier dan ook het einde van hun leven in zicht hebben.”

Hoe ben je in de afscheidsfotografie gerold?

“De oom van mijn man is plotseling overleden bij een ongeluk tijdens het wielrennen. Uiteraard was zijn vrouw volledig in shock en de uitvaartondernemer heeft mij toen gevraagd om wat foto’s te maken van de uitvaart, want ik was toch fotograaf. Ik vond het nogal wat, maar ben toen gaan nadenken over de uitvaart die ik zelf meegemaakt heb van mijn oma. Wat wist ik daar nog van? En wat zijn de dingen die ik daar nu graag van terug had willen zien? Zo weet ik nog dat mijn vader een deel van de dienst mee heeft gedaan en mijn moeder dus drie kindjes bij zich probeerde te houden. Dat lukte uiteraard niet goed, want haar armen reikten niet ver genoeg. En ik weet nog dat er bijna de hele dienst een mannenhand vanaf het bankje achter me op mijn schouder gelegen heeft. Maar tot op de dag van vandaag, heeft niemand me kunnen vertellen wie dat is geweest. Dus besloot ik: als ik een uitvaart ga fotograferen, dan wil ik vooral de mensen vastleggen en de gevoelens die er zijn. Als je de foto’s terugziet moet het zijn alsof je er bij bent geweest.”

Het klinkt behoorlijk heftig, afscheidsfotografie. Hoe ervaar jij dat?

“Er gebeuren stiekem veel meer mooie dan verdrietige dingen op een uitvaart. Er is juist heel veel liefde. Er worden mooie herinneringen opgehaald en er zijn daardoor dus ook veel mooie momenten. Dat innerlijk fotograferen, dus het vastleggen van gevoelens, vind ik ook heel interessant. En natuurlijk moet ik ook wel eens huilen op een uitvaart. Het zijn je eigen herinneringen die ervoor zorgen dat er tranen over je wangen rollen. Bijvoorbeeld als er iets gebeurt met een dochter en een vader, voel ik dat heel erg. Dat komt omdat ik zelf ook zo’n goede band heb met mijn vader. Maar op een uitvaart zie je meer liefde dan verdriet. Neem nou vriendinnen die naar de uitvaart komen, als je moeder overlijdt. Zij willen er voor je zijn. Ze willen de emotie delen en daarmee geven ze hun liefde aan jou.”

Wat voor opleidingen/cursussen gevolgd?

“Ik heb workshops gevolgd bij diverse bruidsfotografen, omdat afscheidsfotografie qua werk veel lijkt op het fotograferen van bruiloften. Ik heb de Moment Design opleiding en de teacher opleiding gevolgd, maar ik heb ook een introductiecursus gedaan tot uitvaartverzorger. Dat deed ik om de andere kant van het vak te begrijpen. Ik ben heel vaak bij families als de uitvaartondernemer al weer weg is en dan wil ik wel dingen zeggen die van waarde zijn voor de familie. Momenteel volg ik zelfs de hbo-opleiding tot uitvaartverzorger. Omdat ik zelf ook workshops geef aan andere fotografen in afscheidsfotografie, wilde ik nog meer kennis en know-how over deze branche.”

Hoe onderscheid je jezelf binnen je genre?

“Ik leg mijn uitvaarten echt toe op emoties, gevoelens en connecties. Ik wil foto’s maken van wat je voelt en heb daarvoor mijn eigen connectie-techniek ontwikkeld. Vanuit mijn eigen herinnering heb ik een werkwijze ontwikkeld die bij me past. Hoe de kist en bloemen op de rouwauto eruit zagen op de uitvaart wist ik nog wel, maar juist die hand op mijn schouder hield me bezig. Wie is dat geweest? Daarom vind ik de belangrijkste dingen om vast te leggen wie er op de uitvaart zijn en hoe het eruit zag. Natuurlijk helpen foto’s van de rouwauto en de kist ook bij de verwerking. Toch vind ik de herinneringen aan zo’n dag, aan de mensen die er zijn en hoe zij tot elkaar staan veel interessanter. Ook voor de volgende generatie.”

Wat betekent afscheidsfotografie voor jou?

“Het is een deel van mijn leven. Ik bouw een heel intense band op met de mensen die ik fotografeer. Het zijn de laatste beelden die je ze kunt geven en je ziet mensen op hun puurst. Dat geldt als ik één dag een uitvaart fotografeer, ik ben er nog bij als alle andere mensen al weg zijn. Bijvoorbeeld wanneer een vrouw haar laatste afscheid neemt bij het graf van haar man. Als alle andere mensen al weg zijn ben ik er nog bij. Maar ook als ik een gezin een jaar lang volg. Bijvoorbeeld als de moeder kanker heeft en terminaal ziek is. Je fotografeert dan het hele traject van zien zijn en naar het ziekenhuis, een chemokuur, het hoofd kaalscheren maar ook de leuke momenten. Want kleine normale dingen worden dan hele speciale herinneringen. Bijvoorbeeld thuis samen koken of spelletjes spelen. Of de kinderen naar bed brengen en een verhaaltje voorlezen.

Dat zijn de dingen die kinderen zich later herinneren. Meer dan een fotoshoot in het bos bijvoorbeeld. Maar ook heftige momenten zoals de kinderen die op school gaan vertellen dat hun mama ziek is. Dan help ik met het beeldmateriaal. Of zelfs de euthanasie leg ik wel eens vast. Het is heel verschillend per situatie wat de mensen willen en wat er nog kan. Want zoiets valt allemaal niet te plannen. Het kan zomaar ineens voorbij zijn. Ik doe ook wel liefdevolle fotoshoots, in het bos bijvoorbeeld, wanneer er waarschijnlijk nog meer heel weinig tijd is. De ene keer duurt het dan toch nog een jaar, maar soms krijg ik een paar dagen later al een telefoontje dat de persoon overleden is. Ik volg maximaal vier gezinnen op jaarbasis en heb zo’n zestig uitvaarten per jaar. Meer lukt gewoon niet. Het zijn hele zware dingen om te doen, omdat ik zelf ook een band opbouw met deze mensen.”

Welke ingrediënten maken een goede afscheidsfoto?

“Dat zijn twee dingen: je moet het verhaal kunnen begrijpen en je moet de foto kunnen voelen. Ik maak bijna alleen maar foto’s met mensen in beeld want als je alleen een kist of rouwauto voel je niets. Mensen van achteren fotograferen doe ik ook niet vaak. Soms zegt een hand op een schouder al heel veel maar ik wil dan dat je het hele verhaal begrijpt. In het gezicht van iemand kun je zien hoe hij het vindt dat die hand op zijn schouder ligt. Emoties, zowel een traan als een lach, dragen enorm bij aan het verhaal.”

Kun je een voorbeeld geven van iets dat je geleerd hebt door vallen en opstaan?

“Een van de belangrijkste lessen die ik heb geleerd is dat ik binnen een paar dagen de foto’s moet laten zien aan de mensen. Ik heb namelijk gemerkt dat mensen er heel blij mee zijn als je ze snel stuurt, maximaal binnen drie dagen. In het begin deed ik dat niet en toen merkte ik vaak dat mensen de foto’s niet meer durfden te bekijken. Dat begreep ik niet zo goed want ze waren prachtig. Maar de stap wordt dan te groot voor mensen. Ze hebben hun verdriet weggestopt en het is dan een heel grote stap om weer terug te moeten naar dat gevoel. Ze weten niet zo goed wat ze gaan zien en hoe ze daarop zullen reageren. En daarom is die snelheid superbelangrijk. Ook al stuur je er maar een paar en volgt de rest van de serie wat later, dan is er een tussenstap. Mensen weten dan wat ze van de foto’s kunnen verwachten en dat maakt de stap minder groot. Ik heb het wel eens meegemaakt dat het fotoalbum van een familie meer dan een jaar in mijn studio heeft gelegen. Ze durfden het gewoon niet op te halen. Uiteindelijk waren ze er heel blij mee, maar eerder waren ze er gewoon nog niet aan toe.”

Wat is kenmerkend aan de fotolocaties waar jij werkt?

“Lang niet alle uitvaarten worden gedaan in een kerk of crematorium. Op alle trouwlocaties die je je kunt bedenken ben ik al geweest voor een uitvaart. Het wordt ook vaker buiten gedaan, in een tent of gewoon thuis in de tuin, maar ook in de kroeg. Het kan echt overal.”

Wat zit er in jouw cameratas?

“In mijn tas zitten twee Canon 5D Mark IV. Daarnaast heb ik een 70-200mm lens die ik veel gebruik, een 85mm lens en een 15-38mm lens. Allemaal lichtsterke objectieven want je werkt namelijk vaak in een donkere omgeving als afscheidsfotograaf en flitsen is echt not done. Ik heb ook nog een 300mm lens en dat is de mooiste die ik heb, maar die gebruik ik niet zo vaak omdat hij te groot is. Ik voel me dan bijna een soort persfotograaf en daar worden mensen door geïntimideerd.”

Heb je nog mooie toekomstplannen?

“Ik ga hopelijk binnenkort over mijn vak vertellen op een grote internationale beurs in Amerika. Daarover ben ik nu nog in gesprek maar de plannen zijn er. Wat wij in Nederland doen met afscheidsfotografie kennen ze in de rest van de wereld bijna niet. Er zijn maar heel weinig afscheidsfotografen in andere landen dus dit is een mooie kans om meer bekendheid te geven aan mijn vak.”

Drie tips voor het maken van foto’s op een uitvaart van Gonnie Helfrich

1. Houd je aan de regels en etiquette volgens het uitvaartprotocol

“Enkele voorbeelden daarvan: je kleedt je op een gepaste manier, dus geen gele broek, kort rokje of lange losse haren met grote oorbellen. Je hoort je haren netjes vast te dragen en past je kleding aan op wat de rest draagt. Draag ook geen schoenen die geluid maken. Zorg dat je auto netjes gepoetst is want vaak rijd je voorop in de rouwstoet. En ook heel belangrijk: absoluut niet flitsen en ga nooit voor de nabestaanden staan om een beter beeld te kunnen maken. Het is namelijk hun verdriet en hun moment, daar moet je respect voor hebben. Dus denk vooruit.”

2. De focus ligt altijd op wat de familie wil

“Als je op een uitvaart bent waar veel mensen in de zaal zitten zijn er altijd wel een paar mensen die het niet fijn vinden dat jij er als fotograaf bent. Er rust namelijk nog steeds een taboe op mijn vak. Maar je doet het voor de familie. Dat moet je in je hoofd houden. En op alle momenten van de dag doe je wat de familie wil. Soms wil de familie dat zij de overledene bij een crematorium zelf kunnen begeleiden naar de oventruimte zonder dat ik daar bij ben. Een andere keer ben ik er juist als enige bij omdat ze foto’s willen hebben voor het geval ze dat op een later moment toch nog willen zien. Ik houd mezelf ook de hele dag voor ogen voor wie ik de foto’s maak. Als ze bedoeld zijn voor een tante in Australië die er niet bij kon zijn maak ik andere foto’s dan wanneer een kindje zijn vader begraaft. Als er kleinere kinderen bij zijn fotografeer ik veel vanuit hun standpunt omdat het hun herinneringen zijn voor later.”

3. Leg vast door de emotie zelf te voelen

“Sta ervoor open. Een emotie kan ook blij zijn, het hoeft niet altijd een traan te zijn. Maar doordat ik het zelf voel kan ik het ook met gevoel vastleggen. Je moet zorgen dat je voor even hoort bij de inner circle. Ik gedraag me op uitvaarten vaak als een tante of zus. Ik ga erin op, ben onderdeel van de groep en daardoor hoef ik me ook niet te verschuilen achter een pilaar.” Met deze drie tips heb je een beetje houvast voor deze bijzondere tak van fotografie. Wil je meer weten? Gonnie geeft zelf ook workshops in afscheidsfotografie. Er is een 1-op-1 workshop voor fotografen die zelf af en toe een uitvaart erbij doen. Er is een workshop voor fotografen die zich in deze tak willen specialiseren en er is een workshop gericht op uitvaartprofessionals die beeldbewerking wat breder willen toepassen. Daarin wordt hen bijvoorbeeld geleerd wat ze kunnen doen bij het samenstellen van een fotovoorstelling met materiaal dat door de familie wordt aangeleverd. Of hoe ze beelden van een uitvaart kunnen gebruiken voor hun eigen marketingdoeleinden zonder dat de families er last van hebben. Meer informatie hierover vind je op www.gonniehelfrich.nl