Drie factoren die een foto maken of breken

Iedere geslaagde foto bevat drie elementen en die zijn niet eens zo heel erg verrassend of ingewikkeld. Je zou misschien denken dat succes of mislukking verband houdt met de kwaliteit van je camera of objectieven. Of met de stevigheid van je statief, het juiste gebruik van je belichtingsvariabelen, hyperfocale afstand en manier van scherpstellen. 

Maar niets is minder waar. De drie variabelen die het meest van belang zijn in fotografie zijn heel eenvoudig: licht (1), onderwerp (2) en compositie (3).

Compositie en licht en onderwerp; drie belangrijke factoren in deze foto

1. Licht

Fotografie ís licht, of eigenlijk ‘schrijven met licht’. Zonder licht zou je helemaal geen foto’s kunnen maken, laat staan goeie! De kwaliteit van het licht verandert per foto, maar in elk geval geeft het je afbeeldingen hun onderliggende structuur. Fundamenteler dan dat kan het eigenlijk niet worden.

Je hebt waarschijnlijk al veel fantastische foto’s met prachtig licht voorbij zien komen. Foto’s die zonder dit licht nogal gewoontjes zouden zijn geweest. Maar wat is dan dat bijzondere of mooie licht dat zo belangrijk is voor de ultieme kwaliteit van je foto’s?

Insomnia nacht in Litouwen

Licht is emotie. Het gevoel dat je foto oproept zal enorm verschillen, afhankelijk van de lichtomstandigheden: fel, zacht, warm of koel licht en alles daartussenin. Elk type licht geeft een andere emotionele boodschap weer, waarbij het karakter van je uiteindelijke beeld verandert.

Hoewel er natuurlijk ook andere manieren zijn om emotie in je foto over te brengen, is licht wel één van de krachtigste hiervoor. Als je licht nog niet eerder veel aandacht hebt gegeven, ga dan gewoon eens naar buiten en maak foto’s.

Op een gegeven moment zul je merken dat je een scène vastlegt met spectaculaire lichtomstandigheden en ‘krijg je het door’. Je gaat je realiseren dat het maken van geweldige foto’s eigenlijk bijna kinderlijk eenvoudig is.

Maar welk licht gaat nu precies door voor dat ‘perfecte licht’? Er zijn zoveel mogelijke omstandigheden die je zou kunnen tegenkomen. Welke zijn de beste? Hoewel ik denk dat er bepaalde lichtomstandigheden zijn die echt spectaculair en bijzonder zijn is de waarheid dat eigenlijk elk soort licht ideaal zou kunnen zijn. Dat komt omdat op “goed licht” an sich niets betekent.

In plaats daarvan is “goed licht” licht dat ervoor zorgt dat je foto’s er uitzien zoals jij het wilt. Ik maak dikwijls foto’s op bewolkte dagen met wat ‘saai’ licht. Voor portretten is dat juist prima. Als het licht dan toevallig goed werkt voor mijn onderwerp is dat meer een verrassing. Soms werkt een bewolkte of zelfs stormachtige lucht zelfs beter dan een dramatische zonsondergang.

Stormachtige lucht werkt soms heel goed voor een dreigende sfeer

Een aantal van mijn beste foto’s zijn genomen in licht dat op het eerste gezicht niet heel bijzonder leek. Echter voor die specifieke scène die ik net fotografeerde was het perfect. Voor een ander onderwerp zou het misschien juist helemaal niet gewerkt hebben.

Ook met een bewolkte lucht kan een foto ‘werken’, als de compositie maar klopt

Toch zijn er wel een paar soorten licht te bedenken die speciaal genoeg zijn om er zo vaak mogelijk naar op zoek te gaan. Dit omdat ze heel goed werken voor een breed scala aan onderwerpen. De belangrijkste, in ieder geval voor het maken van buitenfoto’s, is het gouden uur. De uren voor zonsondergang en -opgang, wanneer de lucht gevuld is met verbluffende kleuren en de atmosfeer het licht filtert in een zachte gloed.

De uren voor zonsopgang, als alles in nevel gehuld is

Op dezelfde manier kun je onder mistige omstandigheden ook vaak interessante foto’s produceren. De scène voor je wordt erdoor vereenvoudigd en je omgeving wordt gebaad in zacht, koel licht. Dus ook stormen, die de lucht intens maken en de wereld donker. Hetzelfde geldt voor heldere maanlichtnachten, die een landschap er mysterieus en buitenaards kunnen laten uitzien. En natuurlijk het blauwe uurtje: de tijd in de buurt van het gouden uurtje, maar wanneer de zon aanzienlijk onder de horizon verdwenen is en alles diepe tonen heeft van blauw en paars.

De kwaliteit van licht hangt af van de omstandigheden die je tegenkomt, en het is niet altijd iets dat je kunt veranderen. Voor bijzonder belangrijke foto’s heb je echter altijd de mogelijkheid om te wachten zodat je wellicht iets verbazingwekkends vast weet te leggen wanneer de lichtomstandigheden ineens verbeteren of veranderen.

Het absoluut perfecte licht; zonsondergang en een zwaarbewolkte lucht waar de zon nog net doorheen komt

Elke foto heeft licht nodig, maar elke goede foto heeft goed licht nodig!

2. Onderwerp

Meestal maak je een foto van iets dat je aandacht trekt. Dat ‘iets’ is dan je onderwerp. Het onderwerp is vaak hetgene dat je beschrijft als je het over een bepaalde foto hebt. Dit is een foto van een Orca die ik zag bij Vancouver Island, of dit is het veld met boshyacinten dat ik zag.

Een orca onder zeer slechte lichtomstandigheden

Mensen denken vaak over de wereld in termen van onderwerpen. Een goede documentaire raakt ons door wat het ons laat zien en ook hoe. De meeste mensen zullen het ‘hoe’ niet eens opmerken. Dat komt omdat een goed onderwerp in een foto je kijkers kan blijven boeien, waarbij licht en andere cruciale elementen zelfs wat naar de achtergrond kunnen verdwijnen. Hier komt ook het technische aspect van fotografie om de hoek kijken.

Hoe portretteer je je onderwerp? Wil je je onderwerp isoleren met een onscherpe achtergrond of wil je dat alles van voor tot achter scherp is? Is je foto haarscherp of impressionistisch en wazig? Elke technische beslissing is eigenlijk gewoon een creatieve beslissing om je onderwerp zo goed mogelijk in beeld te brengen. Als je dus het juiste onderwerp voor een foto kiest moet je vooruitdenken. Hoe zou de ideale foto van je onderwerp eruit moeten zien en hoe krijg je dat voor elkaar? Visualiseer het eindresultaat en doe er alles aan om dit te realiseren.

Een mooi onderwerp onder ideale lichtomstandigheden en ruim gekaderd

3. Compositie

Het derde cruciale element van iedere foto is je compositie. Compositie is simpelweg het rangschikken van alle items in je foto. Met je camerapositie kun je de relatie tussen de verschillende elementen benadrukken of juist uitsluiten. Compositie is hoe je je verhaal vertelt.

Een goede compositie vertelt je verhaal effectief, zonder enige afleiding of verwarring. Je kijkers hoeven niet door een ingewikkelde puinhoop te spitten en puzzelen om erachter te komen waarom je de foto gemaakt hebt.

Compositie is de fase waarin je je het ‘hoe’ gaat afvragen. Hoe kun je de schoonheid, opwinding, duisternis, intensiteit, zachtheid of een andere emotie van een scène zo perfect mogelijk overbrengen?

Hoe kun je de elementen van je foto zo rangschikken dat de foto er aantrekkelijk door wordt? Een goede compositie legt de nadruk op die delen binnen een foto die het belangrijkst zijn, terwijl alles wat alleen maar afleidt minder opvallend wordt gemaakt. Compositie is dus een belangrijk onderwerp en het bevat veel verschillende elementen, waaronder:

Eenvoud

Je foto moet precies weergeven wat je wilt en je emotionele boodschap zoveel mogelijk weergeven. Als er storende elementen in je foto staan of elementen met verschillende stemmingen en/of emoties, zoek dan uit wat je kunt doen om dit te verbeteren of verhelpen.

Probeer alles te elimineren wat maar afbreuk doet aan de kwaliteit van je foto. Verander je positie of kader om dit effect te verminderen. Zelfs als het je doel is om een chaotische, afleidende foto te maken, dan nog moet je dit zo duidelijk en ondubbelzinnig mogelijk doen.

De niet-chaotische elementen die een ander verhaal vertellen moeten eruit. Probeer zoveel mogelijk nutteloze of schadelijke details uit te sluiten. Dat kun je natuurlijk met Photoshop doen, maar probeer toch het vereenvoudigen van je foto zoveel mogelijk al in de camera te doen (dus tijdens het fotograferen). Zeer zelden kom je echter een perfecte scène tegen zonder afleidingen of problemen.

Maar dat geeft niet, onderken dit gewoon. Storende elementen achteraf verwijderen met Photoshop kan altijd nog.

Bij deze foto van Matera in Italië zie je allemaal gelijksoortige (grot-)woningen zodat chaos vermeden wordt en gestreefd wordt naar een soort eenheid

Balans

Elk stukje van een foto trekt een bepaalde hoeveelheid aandacht (sommige delen meer dan andere). Heldere, verzadigde kleuren en een hoog contrast trekken bijvoorbeeld de aandacht. Hetzelfde geldt voor interessante onderwerpen of ongebruikelijke elementen in een foto, net als in de echte wereld.

Dit is van belang vanwege het evenwicht. Let bij het maken van een foto op waar je de elementen plaatst die veel aandacht trekken. Als de linker- en rechterhelften van je foto een gelijk visueel gewicht hebben, wordt gezegd dat de compositie in evenwicht is; anders is het een onevenwichtig beeld.

Is je foto in balans? Denk na over het visuele gewicht van elk item in je foto om daar achter te komen. Stel je dan voor dat je de afbeelding op een steunpunt plaatst. In welke richting leunt hij dan? Je kunt echter zowel goede foto’s maken die mooi gebalanceerd zijn, maar ook goede foto’s die totaal uit balans zijn. Hoe dan ook, deze beslissing heeft een grote invloed op het onderliggende gevoel van de foto: de gemoedstoestanden en emoties.

Een uitgebalanceerde compositie ziet er kalm en vredig uit. Een onevenwichtige compositie daarentegen zal meer aandacht trekken naar een bepaalde kant van je foto, wat weer leidt tot een spannender en dynamischer resultaat.

Bij deze foto van een Stromboli-uitbarsting trekken de complementaire kleuren (blauw en rood/oranje de aandacht)

Kadering

Als je foto’s maakt, moet elk onderwerp zijn eigen ademruimte of persoonlijke ruimte hebben binnen je compositie, tenzij je een specifieke reden hebt juist het tegenovergestelde te doen. Wanneer twee onderwerpen tegen elkaar of tegen de rand van je foto ‘botsen’, kan het resultaat verontrustend zijn. Deze tip spreekt meestal vanzelf, maar toch mislukken foto’s vaak omdat je dit over het hoofd hebt gezien.

Een anders fantastische foto van een berg kan er volkomen onnatuurlijk uitzien als hij te dicht bij de bovenkant van het frame wordt geplaatst – of, erger nog, volledig wordt afgesneden. En afgesneden handen, vingers of voeten bij een portretfoto of een ‘gescalpeerd’ hoofd doen het vaak ook niet al te goed.

De kadering (ademruimte) binnen je compositie is een belangrijk aspect

Verbondenheid

Goede foto’s werken omdat de elementen in je compositie samenwerken in plaats van dat ze elkaar tegenwerken. Als je het voor elkaar krijgt om ‘onderlinge verbondenheid’ te scheppen in je foto zit je helemaal goed!

Soms hebben verschillende elementen binnen je foto grotere overeenkomsten dan dat je op het eerste gezicht zou zeggen. Je kunt bijvoorbeeld een boom fotograferen met dezelfde vorm als een berg in de verte. Of je model draagt een shirt met dezelfde kleur roze als de bloemen op de achtergrond. Of een landschap dat perfect weerspiegeld wordt in een plas water. Zulke patronen geven een foto bestaansrecht, zelfs als niet alle kijkers de verbinding meteen bewust opmerken.

Het idee is om je foto te laten voelen als een uniek, verenigd geheel, waarbij er een duidelijke reden zichtbaar is waarom je de foto hebt gemaakt. Zo’n sterke mate van onderlinge verbondenheid zul je niet altijd voor elkaar krijgen, maar als dat wel zo is, kunnen de resultaten zeer krachtig zijn.

Conclusie

Als je de drie variabelen licht, onderwerp en compositie goed beheerst heb je waarschijnlijk het belangrijkste deel van fotografie al onder de knie, namelijk: uitzoeken hoe je je emotionele boodschap overbrengt.

Goede foto’s beïnvloeden ons omdat ze impact uitoefenen op onze emoties en op een dieper niveau met ons resoneren. Licht creëert een sterk gevoel voor sfeer of stemming; een onderwerp geeft je kijker iets om zich mee te identificeren; compositie vormt een foto om je verhaal aan te vullen.

Licht, onderwerp en compositie zijn dingen die je alleen echt kunt leren door het veld in te gaan en veel foto’s te maken. Daarnaast moet je je werk kritisch (laten) beoordelen en te kijken hoe je je voortdurend kunt blijven verbeteren.

Dus, wanneer je probeert de best mogelijke foto’s te maken, focus dan op creativiteit. Ja, de technische kant van fotografie doet er nog steeds toe; maar elke technische beslissing is meteen ook een creatieve! Een “technisch goede” foto moet je echter maken met iets krachtigers. Aan het eind van de dag is dat je emotionele boodschap – geboren uit de beslissingen die je steeds maar weer neemt, telkens wanneer je op de ontspanknop klikt.