In 10 stappen naar de perfecte bokeh foto

Bokeh is afgeleid van het Japanse woord voor ‘scherp’ en het wordt gebruikt als een ander woord voor scherptediepte. Of eigenlijk de onscherpe partijen in een foto met een kleine scherptediepte. Maar het verschil ligt toch wat genuanceerder.

Het begrip scherptediepte zal voor de meeste fotografen bekend zijn. Het is een indicatie hoeveel er in een foto scherp en hoeveel er onscherp is. Je kunt scherptediepte uitdrukken in een hoeveelheid, bijvoorbeeld veel of weinig scherptediepte. Het zegt iets over de afstand die scherp is.

De term ‘scherptediepte’ suggereert dat het alleen maar gaat om dingen die echt scherp zijn, maar dat is zeker niet juist. Ook bij foto’s met een onscherpe achtergrond kun je grote verschillen zien in die achtergrond als gevolg van een onderscheid in scherptediepte. Vooral bij macro heb je daarmee te maken.

Lamellen en verstrooiingscirkels

Het diafragma is opgebouwd uit metalen plaatjes, ook wel diafragmalamellen genoemd. Deze lamellen vormen samen een cirkelvormige opening die je open of dicht kunt schroeven.

Bij een open diafragma is sprake van een grote lensopening (laag f-getal, bijvoorbeeld f/2.8) en vormen de lichtpunten onscherpe cirkels. De afstand tot deze lichtpunten bepaalt de grootte van deze cirkels. Hoe verder je van de lichtpunten af staat, hoe groter de cirkels worden.

Bij een volledig onscherpe achtergrond heb je zeer grote verstrooiingscirkels. Dat zorgt voor een mooie, zachte onscherpte. Ga je diafragmeren, dan worden die cirkels kleiner. Ze worden misschien niet zo klein dat de achtergrond scherp wordt, maar die kleinere cirkels zorgen wel voor een duidelijk zichtbaar verschil. Onscherpe lichtvlekken worden kleiner en daardoor ‘harder’ en feller. De onscherpe achtergrond wordt dan minder mooi.

Kwaliteit van de onscherpte

Bokeh zegt dus meer iets over de manier waarop scherptediepte wordt weergegeven. Eigenlijk de kwaliteit van de scherpte-ondiepte. Is die onscherpte rustig of onrustig, mooi of lelijk? Je kunt ook van bokeh spreken als de foto een wazige achtergrond heeft en een scherpe voorgrond. De kleuren en vormen op de achtergrond lopen dan mooi in elkaar over.

Bokeh is niet meetbaar zoals scherptediepte. Je kunt niet spreken over veel of weinig bokeh. De link met scherptediepte (of liever gezegd scherpte-ondiepte) is er natuurlijk wel. Alleen bij onscherpte kun je bokeh überhaupt zien. Bij een foto die bijvoorbeeld met een diafragmaopening van f/22 is gemaakt zul je geen bokeh zien. Het ontstaat dus door gebruik van een grote diafragma-opening (laag getal).

10 tips voor maximale bokeh:

Maar hoe zorg je nu voor die kwaliteit van magische onscherpe vervaging waardoor het lijkt alsof je onderwerp geïsoleerd is van de achtergrond. Zo’n zachte, romige en mooie achtergrond die helpt je ogen te concentreren op een enkel gebied om een gevoel van diepte en dimensie op een verder vlak ogend beeld te creëren. Hieronder een tiental tips over hoe je maximale bokeh uit je camera-instellingen kunt halen:

1. Gebruik een groot diafragma en een duurder objectief

Bokeh wordt niet door de camera gemaakt – het zijn je objectief en de optica die verantwoordelijk zijn voor het weergeven van de onscherpe gebieden. Daarom is het eerste dat je moet doen het diafragma van je objectief op de laagste waarde instellen, ook wel bekend als “maximaal diafragma”. Je kunt dit doen door je cameramodus te wijzigen in “Diafragmaprioriteit” en het “f” -nummer in te stellen op de laagste waarde die je camera toestaat.

Wat is het effect van het verkleinen van de lensopening? Het vermindert in feite de scherptediepte (dat is het gebied dat scherp lijkt ten opzichte van de achtergrond) tot een heel klein of “ondiep” gebied.

Voor het maximale diafragma ben je meestal beperkt door het objectief. Op een enkele uitzondering na hebben goedkopere objectieven een kleiner maximaal diafagma. Daarom zijn deze vaak wat beperkter in het creëren van een onscherpe achtergrond. Op het objectief lees je af wat het maximaal diafragma is, bijvoorbeeld f/2.8. Als er twee getallen staan, bijvoorbeeld f/2.8-f/4, dan heb je te maken met een zoomobjectief dat geen lensopening van f/2.8 aankan over de gehele lengte. Volledig ingezoomd is dat dan f/4.

2. Minimaliseer de afstand tussen jezelf en het onderwerp

Hoe dichter je bij je onderwerp staat, des te vager de achtergrond wordt. Dat komt doordat het objectief dichterbij zal scherpstellen wanneer een object heel dichtbij is. De scherptediepte zal op dat moment het kleinst zijn.

Je ogen werken op dezelfde manier: probeer je wijsvinger dichtbij een object op ongeveer een halve meter afstand van je uit te strekken, richt dan je ogen op je vinger en begin deze naar je ogen te bewegen. Je zult merken dat naarmate je dichter bij je ogen komt, het object achter je vinger steeds vager wordt. Objectieven werken op precies dezelfde manier, daarom speelt de afstand tot het onderwerp een grote rol bij het weergeven van de bokeh.

3. Vergroot de afstand tussen je onderwerp en de achtergrond

Als het onderwerp dat je fotografeert heel dicht bij een drukke achtergrond staat, zal de bokeh daar zeker onder lijden. Onthoud dat scherptediepte niet alleen een harde lijn is waarachter alles volledig onscherp zou moeten zijn – het verandert geleidelijk van scherp naar onscherp.

Om een aangenaam ogende bokeh te krijgen, moet je daarom proberen je onderwerp uit de buurt van nabije achtergrond-objecten te plaatsen. Als je bijvoorbeeld een portret maakt van een meisje dat heel dicht bij een boomtak met bladeren staat, zien die bladeren er misschien niet helemaal onscherp uit. Als het meisje dichter naar je toe zou komen en zo de afstand tussen haarzelf en de boomtak zou vergroten, zouden de bladeren er onscherper uitzien.

4. Gebruik langere brandpuntsafstanden

Aangezien de afstand tussen de camera en het onderwerp hetzelfde blijft, vermindert het vergroten van de brandpuntsafstand van het objectief de scherptediepte. Dus als je een zoomobjectief hebt, moet je inzoomen tot de maximale brandpuntsafstand die je objectief toestaat om het onderwerp nog meer van de achtergrond te scheiden.

Dit betekent ook dat als je uitzoomt en het objectief op de kortste brandpuntsafstand gebruikt, de scherptediepte toeneemt, wat wenselijk is voor landschaps- en architectuurfotografie. Bij een landschapsfoto zul je doorgaans meer scherptediepte willen hebben (waarbij de foto van voor tot achter scherp is) dan bij een portretfoto. Bij veel portretfoto’s is het oog scherp maar wordt het oor al wat onscherper.

Als je bijvoorbeeld een zoomobjectief van 70-300 mm hebt, zal fotograferen met een brandpuntsafstand van 300 mm het onderwerp het meest isoleren (wat je wilt voor de best uitziende bokeh), terwijl fotograferen met 70 mm meer objecten op de achtergrond in focus zal brengen.

5. Gebruik een lang objectief

Omdat het vergroten van de brandpuntsafstand betekent dat de scherptediepte kleiner wordt, wordt je bokeh beter als je objectief langer is. Dit hoeft niet altijd waar te zijn, omdat de weergave van onscherpe gebieden ook sterk afhankelijk is van de optiek van het objectief.

Zo hebben zowel Nikon 18-200mm als Nikon 70-200mm dezelfde lange brandpuntsafstanden (200mm). De Nikon 70-200mm heeft echter een veel betere optiek dan de 18-200 en heeft daarom uitzonderlijk mooie bokeh in vergelijking met de 18-200. Dus als ik zeg “gebruik een lang objectief”, dan bedoel ik “gebruik een lang objectief van hoge kwaliteit.”

6. Gebruik een snel objectief van hoge kwaliteit

Gebruik het snelste en kwalitatief beste objectief dat je hebt, aangezien dit het diafragma de scherptediepte beïnvloedt. De beste objectieven voor mooie bokeh zijn portretlenzen zoals Nikon 50mm f/1.4, Nikon 85mm f/1.4 en Nikon 70-200mm f/2.8 die grote maximale diafragma’s en sterk geoptimaliseerde optica voor portretten hebben. De goedkopere alternatieven zoals Nikon 50mm f/1.8 en Nikon 85mm f/1.8 produceren ook een mooie bokeh.

Bokeh is een eigenschap van een objectief en niet iets wat je als fotograaf kunt beïnvloeden. Als fotograaf kun je meer of minder onscherpte in je beeld leggen, maar de manier waarop de onscherpte wordt weergegeven, is niet te veranderen. Bokeh is een lenseigenschap die je hooguit kunt verbloemen, maar niet kunt veranderen.

Bokeh wordt bepaald door de constructie van het objectief; hoe meer diafragmalamellen, des te ronder de opening. Vaak zie je dat er bij goedkopere objectieven veel aandacht aan scherpte wordt besteed en minder aan zaken als kleurweergave en bokeh. De vorm van het diafragma is een belangrijke eigenschap van het objectief voor de bokeh.

Als je een foto maakt met een groot diafragma (klein getal) waarbij de achtergrond dus geblurred wordt en zich in die achtergrond lichtjes (kerstboomlampjes of straatlantaarns) bevinden, dan nemen die lichte punten de vorm van het diafragma aan. Als je maar vier diafragmalamellen zou hebben, dan zou de vorm van de opening dus vierkant zijn. Niet heel erg mooi…

Hoe meer diafragmalamellen, des te ronder de lichtvlekken in de onscherpe achtergrond en hoe fraaier je bokeh. Ronde lichtvlekken maken het beeld ook rustiger. Bij een goed objectief zijn die lichtvlekken ook nog eens mooi egaal, zonder ongelijkmatige lichtvlekken en zonder dat de vorm naar de buitenkant toe verandert.

7. Grote sensor

De grootte van je camera-sensor is ook belangrijk. Een grote sensor in bijvoorbeeld een fullframe of middenformaat-camera heeft een kleine scherptediepte. Als je een camera gebruikt met een kleine sensor (bijvoorbeeld een smartphone of compactcamera), dan is vaak alles van voor tot achter scherp en krijg je geen mooie blurry achtergrond. Uiteraard is het bij sommige foto’s ook mogelijk om in de nabewerking nog iets te doen waardoor de scherptediepte kleiner lijkt.

8. Zacht en gelijkmatig of druk en ongelijkmatig

Objectieven kunnen een zacht en gelijkmatig of juist druk en ongelijkmatig bokeh hebben, het is maar net wat je mooi of interessant vindt. Lensbaby heeft ook lenzen met een bijzondere bokeh, van boterzacht in de Velvet-serie tot de draaiende Burnside.

En er zijn speciale objectieven met een extreem zachte bokeh, bijvoorbeeld de softfocus of STF-lens. Door een apodisatie-element wordt de cirkelvormige onscherpte van het diafragma aan de buitenkant wat afgezwakt door het donkerder te maken waardoor je een extreem rustige achtergrond krijgt. Lomografie kenmerkt zich door productfoutjes, wat sommigen ook weer interessant vinden. Spiegellenzen hebben vaak een donutvorm die soms creatief ingezet en soms verguisd wordt.

9. Zelf de vorm van je diafragma aanpassen

Je kunt de vorm van de lichtvlekken in een onscherpe achtergrond (zoals besproken in punt 6) ook zelf beïnvloeden door een tweede diafragma te maken van papier of karton. Zo kun je leuke en creatieve beelden maken. Denk bijvoorbeeld aan sterretjes of hartjes op de achtergrond van je foto.

Hiervoor heb je een aantal zaken nodig:

• Een stuk dik papier of karton waardoor geen licht kan komen;
• Een mesje;
• Een camera met een lichtsterk objectief (bijvoorbeeld de ‘plastic fantastic’ 50mm f/1.8);
• Witte of gekleurde (kerst-)lampjes.

Je snijdt een figuurtje uit het stukje papier/karton en je zet een lampje op de achtergrond van de foto buiten het scherptedieptegebied. Stel je camera in met een zo groot mogelijk diafragma (bijvoorbeeld f/1.8 als je objectief het aankan) en houd je het stukje karton tegen je objectief aan. Daardoor veranderen de lichtpuntjes (bokeh) in figuurtjes. Succes!

10. Aandacht naar onderwerp sturen

Als je werkt met een kleine scherptediepte (groot diafragma, klein getal) kun je je onderwerp mooi losmaken van de achtergrond, waarbij je de blik van de kijker stuurt naar wat jij belangrijk vindt in je foto. De kijker wordt niet afgeleid door een rommelige achtergrond waar nog van alles te zien is. Een belangrijk instrument dat al lange tijd gebruikt wordt in de fotografie.

Conclusie

Hoewel fotografen dikwijls moeite hebben om een mooie bokeh te creëren, hoeft het niet moeilijk te zijn. Door met een groot diafragma te fotograferen, een grote afstand tussen onderwerp en achtergrond te gebruiken, door het onderwerp zo te positioneren dat er heldere highlights achter komen, en door speciale soorten verlichting te gebruiken, kun je beginnen met het produceren van foto’s met een verbluffende bokeh. Succes ermee!